Hoe je van klassen een leesclub kunt maken

Lezen in het mbo

Hoe je van klassen een leesclub kunt maken

‘Het is een metafoor, zegt Augustus. Ik weet niet zo goed wat hij daarmee bedoelt. Waarom doe je een sigaret in je mond en steek je hem niet aan?’ Ik hoor het een van mijn studentes verzuchten. Dit is het moment dat ik iets moet zeggen. Vertellen wat een metafoor is, of, nog beter, de vraag doorkaatsen naar de rest van de klas. ‘Goede vraag. Wat is een metafoor, beste mensen?’ Ik kan echter niet ingrijpen: ik luister naar een podcast die mijn studenten over John Greens Een weeffout in onze sterren hebben gemaakt.

Dit schooljaar hebben we geïnvesteerd in 100 exemplaren van dit prachtige boek, over twee jonge kankerpatiënten die elkaar vinden in de liefde voor kunst, literatuur en vooral elkaar. Mijn collega en ik wilden graag eens sámen met onze klassen een boek lezen. Hij doet dat onder andere door écht klassikaal hardop met de klas te lezen, ik heb mijn tweedejaars de opdracht gegeven een podcast over het boek te maken. Minstens twintig minuten, ‘waaruit blijkt dat ook echt iedereen het boek heeft gelezen.’ Ik heb wat tips gegeven rondom scripts, techniek en gespreksleiding, maar redelijk vrijblijvend: studenten zetten zelf hun creativiteit maar aan het werk.

“De eerste twintig minuten van ons blokuur Nederlands is het muisstil en lezen we met z’n allen.”

Al een paar jaar besteden we in onze lessen Nederlands bij afdeling Zorg aandacht aan het vrij lezen. De eerste twintig minuten van ons blokuur Nederlands is het muisstil en lezen we met z’n allen. We vragen geen boekverslag, geen presentatie, geen samenvattingen. Studenten nemen in het ideale geval hun eigen boek mee en concentreren zich daar twintig minuten op. En, niet te vergeten, als docent lezen we zelf ook. ‘Dat is ook makkelijk lesgeven’, zeggen onwetende collega’s wel eens. Zij weten niet hoezeer we moeten investeren in die twintig minuten stilte en het overwinnen van weerstanden bij studenten. Want die zijn er natuurlijk, en niet gering ook. Maar als we ons door weerstand bij de jeugd uit het veld lieten slaan, waren we niet in het onderwijs gebleven.

Natuurlijk zijn er veel succesverhalen te vertellen. Hoe we sommige studenten écht aan een nieuwe hobby hebben geholpen, ook nog eentje waar je wat mij betreft slimmer van wordt. Sommige studenten komen er nu pas achter dat er echt wel boeken geschreven zijn waarin zij zichzelf kunnen herkennen, omdat we letterlijk en figuurlijk geïnvesteerd hebben in boeken over maatschappelijke thema’s, zoals racisme en boeken waarin de hoofdpersonen behoren tot de LHBTI+-gemeenschap. In coronatijden ben ik op de fiets gestapt om studenten boeken te brengen. Honderden kilometers heb ik afgelegd, om aan de keukentafel ook ouders te horen vertellen dat het lezen écht belangrijk is, maar dat zij zelf daarin ook een beetje tekort zijn geschoten. ‘Dat lezen moest ze eigenlijk ook niet van mij hebben, meneer.’ Ik zou ook kunnen vertellen dat stukje bij beetje de resultaten op het Centraal Examen 3F wat beter worden, zij het dat het gemiddelde tiende voor tiende omhoog gaat… en dat willen we best op het conto van vrij lezen schrijven. In ieder geval geven studenten aan dat zich beter op lezen kunnen concentreren. Niet door de lessen tekstbegrip, maar door vrij lezen.

Mooie juichverhalen, maar de eerlijkheid gebiedt ons ook te zeggen dat het heel, heel hard werken is. We hebben een boekenkastje met prachtige boeken, zorgvuldig samengesteld met de plaatselijke boekhandel, maar studenten trekken er vaak blind boeken uit om volkomen liefdeloos in het boek te staren. Ik weet het, ik mag mijn eigen liefde voor (jeugd)literatuur niet projecteren op mijn studenten, maar hé, je mag toch wel een beetje respect voor boeken verwachten? Maar voor veel, te veel studenten in mijn optiek, zijn de eerste twintig minuten ‘leescorvee’. Nou hoef je niet mee te gaan in de ‘verleuking’ van het onderwijs, en mag er best gewerkt worden door studenten, toch had ik het idee dat er méér in zit, dat lezen in het mbo. Wat nou, opperde mijn collega, als we eens een keer hetzelfde boek lezen met elkaar? En dan niet al te dwingend leesverslagen eisen, maar af en toe eens te praten over het boek? Dus bij wijze van spreken van elke klas een leesclub maken?

“Als je leesonderwijs serieus wil nemen in het mbo, dan zul je eerst moeten investeren in boeken.”

We kwamen al snel uit bij Een weeffout in onze sterren, van John Green. Een van mijn persoonlijke favorieten, ook nog eens verfilmd: we besloten in het theater de film te vertonen voor onze eerstejaars, nadat we het boek uit hadden. De keuze voor ‘Weeffout’ was wel een beetje pragmatisch: er was net een goedkope editie uit. We vroegen intern een subsidie aan die we vrij gemakkelijk kregen: we konden 100 exemplaren bestellen. Zoals ik vaak zeg tijdens workshops over vrij lezen in het mbo: er is genoeg geld in het mbo, je moet het alleen vaak zelf weten te vinden. Als je leesonderwijs serieus wil nemen in het mbo, dan zul je eerst moeten investeren in boeken.

Niet iedereen heeft genoten van het boek. Dat kan natuurlijk ook niet, als 275 jonge mensen een boek lezen, dan zijn er 275 meningen. Maar het mooie is, dat dit wel gebaseerd is op eigen waarneming. Het heeft de ‘leeservaring’, als ik het zo lelijk mag aanduiden, wel versterkt. Met z’n allen dezelfde titel(s) lezen wérkt. Ik heb hier en daar al geluiden opgevangen van studenten die de volgende periode op eigen initiatief hetzelfde boek gaan lezen. Genoeg studenten die booktoks volgen, hoewel daar het lezen in het Engels wel heel erg verheerlijkt wordt. Aan ons als docenten om studenten te voorzien van nieuwe ideeën en Nederlandse titels, al dan niet als Engelse vertaling. Dat kan bijvoorbeeld met de Lijsters van Noordhoff, waarmee je zowel een klassenset van een bepaalde titel kunt bestellen als een boek dat goed bij die ene student past. Er is nog zoveel te ontdekken.

‘Hier heb ik het’, klinkt het even later in de podcast. ‘Een metafoor is een soort beeldspraak.’ Even is het stil. ‘Dus Augustus overwint steeds weer de dood, zegt hij dat?’

Ik had het niet beter kunnen zeggen.

Conrad Berghoef
Docent Nederlands bij Firda