Zo gaan we om met diversiteit en inclusiviteit in lesmethodes.

December 2021 - Stel, je hebt twee moeders, maar in je economieboek zie je altijd een vader en moeder afgebeeld. Of je viert thuis feestdagen die nooit bij maatschappijleer behandeld worden. Dat motiveert niet echt. Bij Noordhoff geloven we dat leren beter gaat als je je gezien voelt, als het lesmateriaal toegankelijk is en als je jezelf erin kunt herkennen. Daarom zorgen we dat onze lesmethodes de samenleving laten zien zoals die is. En daarbij schuwen we gevoelige kwesties niet.

Lesmethodes zijn er om scholieren te helpen bij hun leerproces. Daarom is het logisch dat de methodes een afspiegeling van de samenleving zijn. In tekst en in beeld. Zodat jongeren en hun docenten zich erin kunnen herkennen. En ze de wereld zoals die is, binnen én buiten de directe leefomgeving, terugzien in hun boeken. Geografisch gezien – met stad en platteland erin vertegenwoordigd – maar ook sociaal en cultureel, met verschillende achtergronden, samenlevingsvormen en religies erin. En terwijl we die wereld zo groot mogelijk maken, willen we jongeren ook niet van de lesstof vervreemden. Anders schieten we ons doel voorbij, en pikken ze niet op wat we ze proberen te leren.

Mediadebat over lesmethodes

In het najaar woedde een debat in de media over de inhoud van lesmethodes. Uitgeverijen zouden te voorzichtig zijn en dino’s en korte rokjes weglaten om religieuze groepen niet voor het hoofd te stoten. Het voert te ver om op alle, soms nogal tendentieuze stellingen, in te gaan. Zo komen sommige onderwerpen, zoals de evolutieleer voor basisschoolleerlingen, simpelweg niet in methodes aan bod omdat ze niet in de kerndoelen van de overheid staan. In dit artikel vertellen we hoe wij omgaan met gevoelige onderwerpen.
Overigens: dino’s en korte rokjes komen gewoon in onze lesmethodes voor.

Balans vinden

Soms lopen we bij het vinden van de balans tegen gevoelige kwesties aan. Denk aan genderidentiteit of slavernij. Twee van onze auteurs vertellen hoe zij hiermee omgaan. Millicent Kruis is auteur voor Plein M (met onder meer aardrijkskunde en economie) en Marlies Schouwstra voor het onderdeel fictie in Nieuw Nederlands. ‘Wij praten in het team veel over gevoelige onderwerpen,’ vertelt Marlies. ‘Zeker voor de lesstof vanaf de 3e klas, wanneer de taal in de romans grover en de inhoud heftiger wordt. Ja, de inhoud moet voldoende prikkelen en leerlingen helpen bij het verbreden van hun wereld, maar niet zo sterk dat gevoelige kwesties afleiden van het leerdoel. Zoals het onderwerp in een tekst kunnen vinden.’ Bij een vak als geschiedenis of aardrijkskunde is het anders. Dan zijn gevoelige kwesties juist vaak het leerdoel, vertelt Millicent.‘Denk aan migratiestromen bij aardrijkskunde, of slavernij bij geschiedenis. We schrijven dan zo feitelijk mogelijk. Maar wel met respect. Zo hebben we het sinds een paar jaar over tot slaaf gemaakten, niet meer over slaven.’

Met een heel team

Uitgeverijen en hun auteurs ontwikkelen de lesmethodes en de lesstof samen, als een team. Het uitgangspunt is het curriculum van de overheid, inclusief de speciale regelgeving voor het thema burgerschap (zie kader ‘Overheid’). Vervolgens ontwikkelt het team of een didacticus daarvanuit een concept of een ‘bouwplan’, vertellen Marlies en Millicent. Tijdens het schrijven hebben ze teamoverleggen waarin ze bij elkaar te rade gaan. Soms voeren ze felle discussies, en wikken en wegen ze woorden. Een educatieve contentontwikkelaar kijkt mee bij de productie en een werkgroep diversiteit en inclusiviteit houdt de collega’s bij Noordhoff scherp. Is het nodig, dan betrekt de eindredacteur of de uitgever nog een externe specialist. Dat kan een hoogleraar zijn die feiten checkt, of een inclusiviteitslezer – iemand die goed weet welke gevoeligheden spelen.

Overheid: ‘Ruimte voor de één mag niet ten koste gaan van de ander’

Scholen mogen zelf bepalen vanuit welke overtuigingen ze onderwijs aanbieden – dat ligt vast in onze grondwettelijke vrijheid van onderwijs. Die ruimte voor verschil is goed, vindt de overheid, maar daarbij geldt ook een grens: de ruimte voor de één mag niet ten koste gaan van de ruimte van de ander. Denk aan de grondwettelijke basiswaarden van de democratische rechtsstaat. Daarom moeten scholen van de wet ook stilstaan bij burgerschap. En actief basiswaarden overdragen, zoals gelijkwaardigheid, verdraagzaamheid en non-discriminatie. Die waarden en dat burgerschap zijn voor ons een leidraad bij het schrijven van de lesmethodes en het actualiseren van onze richtlijnen voor auteurs.

Kernachtige richtlijnen

Onze richtlijnen voor de omgang met gevoelige kwesties zijn kernachtig en duidelijk. Zo mag vloeken niet, net als alcohol en drugs in de schijnwerpers zetten. Verder geven we onze auteurs veel ruimte en vrijheid om per situatie hun keuzes te maken. ‘Een periode werden er veel jeugdromans over comazuipen uitgebracht. Daar hebben we fragmenten uit gebruikt, natuurlijk wel zorgvuldig geselecteerd,’ vertelt Marlies. Wanneer een fragment zo past bij de wereld van nu, als het functioneel is en bijdraagt aan het leerdoel, dan kan alcohol of – in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs – een enkele vloek dus best.

Soms zijn de auteurs zelf terughoudend. ‘Het maakt veel uit of een opdracht klassikaal behandeld wordt, met alle ruimte voor gesprek en nuance,’ licht Marlies toe. ‘Of dat een tekst voor een toets is.’ Zo zal ze een fragment over automutilatie of zelfmoord alleen voor een klassikale opdracht gebruiken. Beide auteurs houden ook rekening met een veilige leeromgeving. Waar Millicent formuleringen wikt en weegt, zoekt Marlies wel eens alternatieven voor een onderwerp. Zoals corona. ‘Als de gemoederen te hoog oplopen, dan kan een docent haar leerlingen niets meer bijbrengen.’

Realistisch wereldbeeld

Al voordat het mediadebat over gevoelige onderwerpen in lesmateriaal losbarstte, werkten we aan het actualiseren van de richtlijnen voor auteurs. Tot nu toe lag meer de focus op wat niet mag, zoals vloeken, alcohol en drugs. Tegenwoordig richten we ons sterker op wat we wél willen: een realistisch wereldbeeld. Waar jongeren ook in een rolstoel kunnen zitten, waar eenoudergezinnen normaal zijn, net als stellen van gelijk geslacht, waar gender niet zwart-wit is en waar je allerlei verschillende religies tegenkomt. Niet (altijd) nadrukkelijk, maar ook terloops, in tekst, illustraties en voorbeelden, zodat jongeren een leeromgeving hebben met een wereld die ze herkennen. En waar ze bovenal van en mee kunnen leren.

Illustratie: Josje van Koppen