Digitale geletterdheid, een nieuwe cursus media en een app die verliefdheid meet.
Experts aan het woord ... Mickey Touwslager en Margreet Luinge
Digitale geletterdheid in Nieuw Nederlands
Kritisch leren kijken naar media, naar betrouwbaarheid van bronnen én naar technologie. Het zijn onmisbare vaardigheden in de digitale wereld, waarin informatie met één druk op de knop te vinden is. Gelukkig kun je al die vaardigheden leren: “Digitale geletterdheid is het vermogen je actief, bewust en kritisch te begeven in de digitale wereld.”
Aan het woord zijn Margreet Luinge en Mickey Touwslager, experts op het gebied van digitale geletterdheid. Vanwege hun expertise zijn ze gevraagd de leerlijn voor de nieuwe cursus ‘Media’ te schrijven die volgend jaar verschijnt in de nieuwe editie van Nieuw Nederlands. Digitale geletterdheid krijgt een belangrijke plek in de lesmethode Nederlands. “Dat vind ik heel verstandig,” zegt Touwslager. “Digitaal ongeletterden zijn de analfabeten van de toekomst”.
Foto: Margreet Luinge is Lector Language Function and Healthy Aging aan de Hanzehogeschool in Groningen.
Een weg vinden in de digitale wereld
"Digitale geletterdheid is het vermogen je actief, bewust en kritisch te begeven in de digitale wereld,” vertelt Touwslager. Het gaat over communiceren en samenwerken. “Die vaardigheden zijn niet zozeer nieuw, maar dankzij de digitalisering zijn ze wel veranderd.” Er is een technologische component bijgekomen: bijna alle informatie komt via de digitale weg en dat vraagt een bredere blik.
Digitale geletterdheid is een overkoepelende term, waar vier vaardigheden onder vallen. Touwslager: “Je hebt informatievaardigheden, wat gaat over informatie zoeken en beoordelen. Als tweede is er mediawijsheid: dat gaat over kritisch en actief omgaan met media. Als derde heb je ict-basisvaardigheden, over hoe je met een computer en software omgaat en als laatste heb je computational thinking, wat onder andere het stapsgewijs oplossen van problemen behandelt. Deze vier vaardigheden hangen zo met elkaar samen dat je ze niet los van elkaar
kunt zien.”
“We weten dus wat we onder digitale geletterdheid verstaan” vult Luinge aan. “maar vervolgens was het zaak om dat concreet te maken: wat moeten leerlingen kunnen en kennen? Dat hebben we geprobeerd handen en voeten te geven.”
Foto: Mickey Touwslager is beleidsadviseur ICT en Onderwijs bij Avans Hogeschool, én hij was onderdeel van curriculum.nu dat het onderwerp digitale geletterdheid duidelijk op de kaart heeft gezet.
Een app die meet of je verliefd bent
Aan de ontwikkeling van de cursus Media gingen vele brainstormsessies en gesprekken met leerkrachten vooraf. Ze besluiten dat de cursus de verschillende fases van de ontwerpcyclus gaat beslaan. Luinge: “Leerlingen gaat eerst begrijpen en daarna gaan ze onderzoeken. Zo zijn er uiteindelijk zes fasen. Allemaal met bijbehorende leerdoelen waar ze op getoetst kunnen worden.”
In praktische zin betekent het dat leerlingen aan de slag gaan met thema’s als betrouwbaarheid, nepnieuws, zoektermen en teksten met hyperlinks. “En ze gaan zelf een app maken,” vertelt Luinge. Touwslager vult haar aan. “Want in de eerste les horen de leerlingen dat er een app is die kan meten of je verliefd bent. Ze moeten vervolgens inschatten of zo’n verhaal waar is of niet. In de volgende lessen gaan ze er informatie over vinden, en daarna maken ze die app zelf.”
De cursus en de bijbehorende leerdoelen verschillen vanzelfsprekend per onderwijsniveau en leeftijd. Touwslager: “Zo’n verliefdheidsapp gaat nog erg over jezelf in relatie tot anderen. Op een gegeven moment bereiken leerlingen het niveau om meer maatschappelijke inzichten te verwerken: Hoe werkt dit alles voor de samenleving?, Is wat goed is voor mij ook goed voor de ander?” Luinge: “Maar dat is voor latere leerjaren.”
Niet wéér een nieuw vak
“Er is een mooie uitspraak: ‘Digitaal ongeletterden zijn de analfabeten van de toekomst’.”, geeft Touwslager aan. Er wordt mee bedoeld dat je geen online informatie kunt vinden, beoordelen of snappen als je de woorden niet kunt lezen of de structuur niet snapt. Om de digitale wereld te begrijpen is taal de sleutel. “Net als bij reguliere geletterdheid is het ook bij digitale geletterdheid belangrijk om taalgevoel te ontwikkelen, zodat je kunt snappen
wat er eigenlijk bedoeld wordt.”
Taal is van cruciaal belang, vindt ook Luinge. “En ik zie een wederkerigheid tussen taal en digitale geletterdheid. Je hebt bepaalde basisvaardigheden nodig om überhaupt digitaal geletterd te zijn, maar áls je digitaal geletterd bent kan dat ook weer helpen bij het ontwikkelen van taalvaardigheden.”
Dat de nieuwe cursus onderdeel wordt van de methode Nederlands is een dan ook een bewuste keuze. Touwslager: “Het gaat over hoe je informatie vindt, beoordeelt en inzet voor je eigen doeleinden. We hebben niet de illusie dat we het hele vakgebied digitale geletterdheid vangen, maar we focussen op het deel dat verband houdt met geletterdheid. De leerdoelen hebben een duidelijke link met het vak Nederlands en daarom kunnen we veel slimme verwijzingen naar andere onderdelen in de methode maken.”
Maar toch: er komen ook zaken bij kijken die minder direct verband houden met taal, zoals omgaan met informatietechnologie. Zou het niet beter zijn om van digitale geletterdheid een nieuw vak te maken? “Nee!” roepen de auteurs in koor. “Ik ben juist erg voorstander van integratie,” legt Luinge uit. “Omdat ik denk dat digitale geletterdheid een vaardigheid is die je nodig hebt, ook bij andere vakken.” Touwslager vult aan: “Je wilt dat het een verdieping is en niet dat het wordt gezien als iets ‘dat er ook weer bijkomt’.” Luinge, lachend: “Niet wéér een nieuw vak.”
Over Nieuw Nederlands
De nieuwe editie is sinds 2022 beschikbaar. Er is ook aandacht voor digitale geletterdheid in de methode.
In de nieuwe editie wordt het nog beter zichtbaar én is er een exclusieve leerlijn.
Bewuste taalgebruikers met de gloednieuwe cursus Media
In een wereld waarin informatie met een druk op de knop gevonden en gedeeld kan worden, is het meer dan ooit van belang om die informatie op waarde te kunnen schatten. Taal is daarbij de sleutel. Daarom hebben we een leerlijn ontwikkeld waarin de rol van taal in digitale geletterdheid vorm krijgt en kritisch denken centraal staat. In de gloednieuwe cursus Media ontwikkelen leerlingen een kritische houding ten opzichte van teksten en informatie. Zaken als betrouwbaarheid, nepnieuws, zoektermen en teksten met hyperlinks passeren de revue. Ook op andere plekken in Nieuw Nederlands kunnen je leerlingen zich ontpoppen tot bewuste taalgebruikers. Zo werken ze met online en offline bronnen, geven en ontvangen ze feedback, doen ze aan (zelf)evaluatie en leren ze feiten, ervaringen, gevoelens en meningen (van anderen) onder woorden brengen.